Franz Kafka - Proces

   Zastanawiałem się, czemu ten tytuł ominął mnie, jako lektura w szkole. Nie będę się rozwodził na temat tego, dlaczego w ogóle kogoś omijają lektury szkolne, ale powód jest prosty - nie czyta się ich!

Niemniej pamięta się te lektury, a już na pewno tytuły nieprzeczytanych. Z jednej strony "Proces" bardzo by mi się spodobał, skoro jego przekładem zajął się Bruno Schulz (chyba że wikipedia prawdę piszę i wcale to nie on), w końcu jak się okazuje Kafce do Schulza nie daleko. Z drugiej strony "Proces" to trudna lektura, wymagająca pomyślunku. Żeby ją dobrze zrozumieć, trzeba poobserwować świat urzędniczy. Kafka napisał powieść zaliczaną do surrealności, tyle że tu nie ma surrealizmu nadrealnego charakterystycznego dla sztuki samej w sobie, niczym w dziełach Daliego wykluczonego przez Bretona z tej kategorii. To już z teorii bliżej by było z "Procesem" do Bretona, jednak wciąż to nie to.  Po części możemy zaliczać tę powieść do surrealizmu, lecz w pełni to powieść absurdalna. Absurdalność pojawia się w niej od samego początku, do samiuśkiego końca, a wręcz ostatniej linijki. Absurd przedstawiony w powieści okazuje się, ze ma wiele wspólnego z naszą rzeczywistością. 

   Główny bohater - Józef K. zostaje aresztowany, lecz nikt nie wie za co. Areszt ma miejsce w jego domu, gdzie znikąd pojawiają się mundurowi. Wszyscy twierdzą, że sprawa Józefa K. jest skomplikowana i trudna, ale nikt nie wie, na czym polega. Józef K. został aresztowany, ale może chodzić do pracy. Bohater wędruje od rodziny, do adwokata, aby ktoś pomógł mu w jego sprawie (wciąż nie wiemy, na czym polega) i wszyscy się powtarzają, ale nie użyczają konkretnej pomocy. W końcu do filozoficznych wywodów dołącza ksiądz. Wszyscy wiedzą o procesie Józefa K., ale nikt nie mówi, co zrobił. Bohater sam tego nie wie, lecz nie wpadł na to, aby dowiedzieć się, co zrobił. Koniec końców rozwiązaniem procesu i całej sprawy staje się wyrok śmierci Józefa K. O ile można tak nazwać morderstwo za pomocą noża, wykonane przez grupkę ciemnych typków, łażących za K. bez żadnej krępacji po ulicach, na oczach wszystkich mieszkańców. 

   Całe to krótkie streszczenie samo przez się jest absurdalne, ale właśnie taki jest obraz akcji w powieści. Zastanawiacie się więc, co jest tak trudnego w tej powieści? Śpieszę tłumaczyć. Na samym początku zauważmy, że Kafka piszę językiem archaicznym. Finalnie "Proces" został wydany w 1925 roku, podczas gdy autor zaczął pisać już w roku 1914. Dodajmy do tego, że jeden z rozdziałów jest niedokończony. Następnie czytając niektóre monologi, (szczególnie w przedostatnim rozdziale, monolog księdza) masz wrażenie, jakbyś czytał "Ucztę" Platona, albo lepiej "Obronę Sokratesa". 

    Absurd sytuacyjny zawarty w "Procesie" zmusza nas do śmiechu, lecz cały czas towarzyszy nam atmosfera grozy. Nie trudno ją wyczuć, ale to zestawienie utrudnia nam swobodny przepływ informacji. Klimat charakterystyczny dla tego opowiadania przywodzi na myśl interaktywną sztukę teatralną. Pozornie interaktywną, bo nie możemy wkroczyć i przykładowo potrząsnąć Józefem K., aby się opamiętał i nie robił głupstw. Czytając "Proces" naprawdę mamy wrażenie jakbyśmy byli na deskach teatru i w samym środku sztuki obserwujemy akcję. Ta sztuka jest farsą, którą dobrze znamy, ale mamy związane ręce i nogi, zaklejone usta i nie możemy się włączyć. 

   Ta historia jest o totalitaryzmie, o niewolnictwie fantomowym, czyli takim niewolnictwie, jaki nakłada na nas pieniądz, technologie, wszelkie umowy, a przede wszystkim rząd, ustalając sobie politykę i ustawy, które nie mają fizycznych podstaw i są tylko iluzją, na którą się nabieramy. W ten sposób władza ma nas w garści, a my latamy po urzędach niczym K. po kamienicy, w której kobiety robią pranie, a dzieci krzyczą i bezdomni się tułają. Józef K. gonił od pokoju do pokoju, aby dotrzeć na przesłuchanie w sprawie, której nie było. Tak samo my gonimy po urzędach za sprawami, których nie ma. 

   Spokoju tylko mi nie dawały kobiety, które kręciły się wokół Józefa K. Każda z nich miała frywolny stosunek do bohatera i jedynie mogę zrozumieć absurd tej charakterystyki, który tak samo ma odzwierciedlenie u kobiet w rzeczywistości. Jednak pojawienie się postaci kobiecych bez głębszego sensu, staje się tylko rozrywką. Chyba że rozumieć kobiety, jak zapatrzenie się Neo na kobietę w czerwieni w filmie "Matrix". Podobna scena ma miejsce na końcu "Procesu", kiedy K. zapatruje się na pannę Burstner, nie zauważając tym samym, skąd wzięli się jego "kaci". 

   Jeśli absurd, tak szeroko pojmowany w polskiej mentalności nie jest Ci obcy, Kafka pomoże Ci zauważyć absurdy niezawisłości sądowniczej, przy akompaniamencie niepokojącego stłamszenia. Mam tylko nadzieję, że zrozumiesz lekturę bez doświadczania działań organów. Bo dopiero po tym drugim, mogę uważać, że rozumiem to pierwsze.
    ... tak, jak gdyby wstyd miał mnie przeżyć. ;) 

Gatunek: Nowela, Absurd, Farsa, Powiastka Filozoficzna

Rok: 1925 / 1971

Wydawnictwo: Bellona